Serap Arı: Dünden Bugüne Kadın Kooperatifleri

Kapitalizme entegre olma süreçleri dünyanın farklı bölgelerinde farklı şekilde gerçekleşmiş ve köylülüğün topraktan kopma süreci İngiltere’ye benzer biçimde işlememiştir. Fransa ve İsviçre gibi gelişmiş kapitalist ülkelerde de belirgin olan bu durum az gelişmiş kapitalist ülkelerde daha belirgin olmuş ve topraktan kopamayan bir kitlenin doğmasına neden olmuştur. 1950’li yıllardan itibaren kırsal kalkınma çeşitli dönemlerde gelişim göstermiş ve bu kavram söz konusu kesimlerin bulunduğu ülkelerde önem kazanmıştır. Çünkü bu ülkelerde kırsal ekonomi, ülke ekonomisi içinde önemli bir paya sahiptir.

Kırsal kalkınma stratejileri 1950’li yıllarından başlayarak günümüze kadar farklı dönemlerde değişiklik göstermiştir. Özellikle 1980’li yıllarda, kadınlarında kalkınmaya dahil edildiği görülmektedir. 1990’lı yıllardan itibaren, kırsal kalkınma için önemli olan mikro krediler bir araç olarak kullanılmaya başlanmıştır. Yoksulluk küresel boyutta önemli bir sorun haline gelmiştir. Kadınların istihdama katılımının artmasına rağmen istenen düzeyde değildir ve kadın yoksulluğu ciddi bir sorun olarak dile getirilmektedir. Kadın istihdamı dünya genelinde marjinal, güvencesiz ve esnek istihdam biçimlerine kaymaktadır. Ayrıca istihdama katılımda kayıt dışılık oldukça yüksektir. Bu kayıt dışılığın kırsalda daha yoğun olması, kırsal kalkınmada kadınların önemini arttırmaktadır. Kadınların istihdam dışında özellikle eğitim ve sağlık gibi sosyal haklara erişimde ciddi sorunlar yaşadıkları bilinmektedir. Dayanışma ve işbirliğini amaçlayan kooperatifler ekonomik ve sosyal açıdan dezavantajlı grupların sorunlarını çözmek açısından önemli rol üstlenmektedirler. Kadın kooperatifleri de kadınların yoksulluğunun azaltılmasında ve kadınların güçlendirilmesinde önemli rol oynamaktadırlar.

Kadın kooperatifleri ile ilgili merak edilen herşeyi yazımızda derleyerek siz değerli okurlarımıza sunduk.

1.Kadın Kooperatiflerin kuruluşu ve kooperatiflerin görevleri;

Kadın Kooperatifleri 7 tane Kadının bir araya gelerek Ticaret Sicil Müdürlüğünde, Bakanlığın düzenlemiş olduğu 28 adet örnek ana sözleşmeden biri olan Kadın Girişimi Üretim ve İşletme ana sözleşmesini 6 nüsha halinde imzalamaları ardından bu ana sözleşmelerle birlikte kuruluş için başvuru dilekçesi, Yönetim ve Denetim Kurullarına ait adli sicil kayıtları ve taahhütnameler, Denetim Kurulu üyelerinin en az lise mezunu olduğunu gösterir belgeler ve kuruluşta taahhüt edilen sermayenin en az ¼ ünün ödendiğini gösterir dekont ile İl Müdürlüğüne başvurmaları gerekmektedir. Yapılan başvurular kısa süre içerisinde İl Müdürlüğünce değerlendirerek herhangi bir aksilik bulunmaması halinde sonuçlandırılır ve kuruluş izin yazısı yazılır. İl Müdürlüğünden alınan izin yazısı ile birlikte tescil ve ilana tabi hususlar Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlandıktan sonra kooperatif kuruluş işlemi tamamlanmış olur.

Kadın Kooperatifleri Anasözleşmesinin amaç ve faaliyet konuları oldukça geniş olup dikiş, nakış, seramik ve cam yapımı, el ürünleri tasarımı, moda tasarımı, takı tasarımı, ev yemekleri ve unlu gıda yapımı, pasta çikolata yapımından, bitkisel ve hayvansal mahsul üretimine, okuma-yazma, bilgisayar girişimcilik, e-ticaret, yabancı dil, müzik, sanat, zanaat, enerji verimliliği, yenilenebilir enerji, halk sağlığı, kadın hakları, yaşam kalitelerini iyileştirmeye yönelik çeşitli eğitim programları düzenlemekten tutun 0-6 yaş grubu çocukların bakımı için yuvalar açmaya, yaşlı bakım hizmeti vermeye, kırsal turizm faaliyetlerinde bulunmaya, çevre düzenleme, temizlik, yeşillendirme ve sair konularda gelir getirici ve eğitici çalışmalar yapmaya neredeyse her türlü alanı kapsamaktadır.

2.Kadın Kooperatiflerini bağlı bulunduğu bakanlık ve denetimi;

Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifleri Ticaret Bakanlığına bağlı bir kooperatif türüdür. Kooperatif denetimleri merkezde Esnaf ve Sanatkarlar,Kooperatifçilik Genel Müdürlüğünce, taşrada Ticaret İl Müdürlüklerince yapılır.

3.Ticaret Bakanlığının Kadın Kooperatiflerine verdiği destekler ve destekler için izlenecek yol;

Küçük sermayeleri ve işgücünü bir araya getirerek ekonomik bir değer oluşturduklarından dünya genelinde kooperatiflere çeşitli kamusal destekler sağlanmaktadır. Ülkemizde ise KOOP-DES uygulamaya konuluncaya kadar Bakanlığa bağlı kooperatiflere yönelik olarak Bakanlıkça doğrudan herhangi bir mali destek sunulmamıştır. Ayrıca kooperatiflerin diğer kamu kuruluşlarının desteklerinden de yeterince yararlanamadıkları görülmüştür. Bu nedenle, Bakanlık faaliyet alanındaki kooperatiflerin ve üst kuruluşlarının mali imkânsızlıklar ile gerçekleştiremedikleri üretim ve istihdama katkısı olacak yatırım projelerinin desteklenmesi gerektiği değerlendirilmiş, bu amaçla KOOP-DES hazırlanmıştır. Programın hayata geçirilmesine yönelik olarak “Kooperatifçilik Proje Destek Yönetmeliği” hazırlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmelik ile aynı proje konusunda başka bir kamusal destekten yararlanmamış Bakanlığın faaliyet alanındaki kooperatiflerin bu kılavuzda belirlenecek mal ve hizmet alımları ile nitelikli personel istihdamlarının desteklenmesi hedeflenmiştir.

Bakanlık her yıl belirli dönemlerde Koop-Des için başvuruları İl Müdürlükleri aracılığıyla alır değerlendirir ve uygun projelere hibe desteği sağlar. Başvuru yapmak için Bakanlığın her başvuru döneminde yayımlamış olduğu başvuru formu doldurularak formun sonunda yer alan eklerle birlikte İl Müdürlüğüne başvuru yapması yeterlidir. Konya il sınırları içerisinde bulunan Bakanlığa bağlı tüm kooperatiflerimizin Koop-Des’le ilgili her türlü iş ve işlemleri; Bakanlık adına idari, mali, teknik ve çevresel uygulamalarla uyumlu bir şekilde yürütülmesi ve Program kapsamında yapılacak tüm çalışmaların il bazında uygulanması, izlenmesi, sekreteryası ve koordinasyonu İl Müdürlüğünce sağlanmaktadır.

2024 yılı için hibeye esas proje tutarının azami sınırı; 400.000.-TL olup Kooperatiflerin desteklenmesine karar verilen mal alımlarında hibeye esas proje tutarlarının kalkınmada öncelikli yörelerde % 75’i, diğer bölgelerde % 50’si ve kalkınmada öncelikli yöre şartı aranmaksızın ortaklarının en az % 90’ını kadınların oluşturduğu kooperatiflerde ise % 75’i Bakanlıkça hibe olarak karşılanabilir. Proje başvuru formları ekinde sunacakları kimlik fotokopilerinden kooperatif ortaklarının en az % 90’ını kadınların oluşturup oluşturmadığı KOOP-BİS’ten kontrol edilir. Bu oranın altında kalan kooperatifler için hibe desteği oranı bulunduğu bölgeye göre belirlenir.

4.Konya’da kadın kooperatifleri ve faaliyet alanları,

Konya’da 2019 yılına faal dört kadın kooperatifi olmakla birlikte 2020 ve sonrası artış göstererek sekizi ilçede sekizi il merkezinde olmak üzere toplam onaltı adet faal kadın kooperatifi bulunmaktadır. Bu kooperatifler genel olarak gıda üretimi üzerine olmakla birlikte El sanatları ürünleri, Hediyelik eşya üretimi, Lavantalı ürün üretimi, Halı, El işi – Örgü, Yorgan üretimi, Çeyizlik ürünler, Organik bitkiler, Arıcılık, Tarım ürünleri, Ata tohumu üretimi ve bu tarımsal faaliyetlerden üretilen ürünlerin işlenmesi gibi değişik faaliyet alanları bulunmaktadır.

5.Kooperatif kuracak kişiler için eğitim ve kurslar;

Çalışma konusu, ortak sayısı ve ciro gibi kıstaslara göre belirlenen kooperatif ve üst kuruluşlarında yönetim ve denetim kurulu asıl veya yedek üyeleri için Ticaret Bakanlığı veya Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlarca verilecek kooperatifçilik eğitim programı bulunmaktadır. Fakat kadın kooperatiflerimizin büyük bir çoğunluğunda 1000 ve üzeri ortağının bulunmaması ya da 20 milyon Türk lirası ve üstü net satış hasılatının bulunmamasından kaynaklı eğitime katılım zorunluluğu bulunmamaktadır.

Bunun yanı sıra kadın kooperatiflerinin güçlendirilmesi, sürdürülebilirliklerinin sağlanması, kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi ve görünürlüklerinin arttırılmasına yönelik Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı ve Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı iş birliğinde hazırlanan "Kadın Kooperatiflerinin Güçlendirilmesi İş Birliği Protokolü'' 30 Ekim 2018 tarihinde Sayın Bakanlarca imzalanmış olup söz konusu Protokol, 06 Eylül 2023 tarihinde beş yıl süre ile yenilenmiştir. Bu çerçevede, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına bağlı İl Müdürlükleri koordinasyonunda Ticaret Bakanlığı ve Tarım ve Orman Bakanlığı İl/İlçe Müdürlükleri ile eşgüdüm içerisinde, kadın kooperatiflerinin güçlenmesi ve sürdürülebilirliklerinin sağlanmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Protokol kapsamında belirli zamanlarda Kooperatifçilik ve Temel Esasları, Kooperatifçilik işletmeciliği, Gıda güvenilirliği, İletişim ve iş birliği, Kaynak yaratma ve Proje yazımı gibi eğitimlere Bakanlığın görev alanındaki kooperatiflerin katılımının sağlanmasına yönelik çalışmalar İl Ticaret Müdürlüğünce yapılmakta olup kooperatiflerin İl Müdürlüğüne talepleri halinde ilgili yerlerle görüşülerek farklı alanlarda da eğitim almaları sağlanmaktadır.

6.Kooperatiflerin başarılı olması için izlenecek yol;

Kooperatiflerin başarılı olabilmesi için en öncelikli şart kooperatifin kuruluş amacına riayet edebilecek aktif ve çalışkan ortaklarının olmasıdır. Kooperatifin kurulduğu bölge ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik amaç ve faaliyet konularının belirlenmesi ve kooperatifler tarafından bu konu ve alanda çalışmalar yapılması başarıyı arttırıcı bir diğer etkendir.

7.Kadın Kooperatifi kuracak kişilere tavsiyeler;

Kooperatif bir birliktelik işidir. Kooperatif kuracak kadınların amaç ve faaliyet konularını iyi belirlemiş olması bu faaliyet alanlarında neler yapabileceklerini iyi öğrenmiş olması kuruluştan sonraki süreçte bu fikirler ışığında daha rahat yol almalarına, gelişmelerine ve kooperatifi daha ileri taşımalarına yardımcı olmaktadır. Kooperatif kurma düşüncesi bulunan kişi ya da topluluklar İl Müdürlüğü ile iletişime geçebilmektedir. İl Müdürlüğü gerek kooperatif kuruluş aşamaları gerekse işleyiş aşamasıyla ilgili olsun tüm süreç boyunca her türlü bilgilendirme ve tavsiyeyi ilgili kişilerle paylaşmaktadır.

Kooperatifler ile ilgili değerli bilgileri aldığımız Konya İl Ticaret Müdürlüğü yetkililerine Kobi Konya Dergisi olarak teşekkür ediyoruz…

KOBİ KONYA DERGİSİ